Konserwanty w kosmetykach – jakie się stosuje i dlaczego są nam potrzebne

Kosmetyki są niezwykle podatne na działanie drobnoustrojów, także tych powodujących problemy skórne i zmieniających właściwości produktu. Ich aktywność może wywołać: utlenianie, nieprzyjemny zapach, zmianę koloru czy tekstury. Na stopień zagrożenia mikrobiologicznego wpływa stan fizyczny produktu: roztwory wodne i emulsje typu olej w wodzie są bardzo podatne na skażenie. Woda, surowiec wspólny dla wielu preparatów, może być często głównym źródłem zanieczyszczenia, stanowiąc idealne środowisko dla rozwoju patogenów. Stosowanie konserwantów w kosmetykach może wydłużać przydatność oraz zmniejszać ryzyko dolegliwości skórnych po użyciu zanieczyszczonego preparatu.

Konserwanty w kosmetyce – czemu służą?

Konserwanty to substancje chemiczne, które zapobiegają rozwojowi drobnoustrojów w produkcie, czyniąc go bezpiecznym i wydłużając jego okres przydatności do użycia. Ich główną funkcją jest zapobieganie zanieczyszczeniu podczas użytkowania przez konsumenta, na przykład w czasie nabierania na palec. Idealny środek konserwujący powinien zapobiegać namnażaniu się każdego organizmu wprowadzonego do produktu podczas stosowania, niezależnie od tego, czy jest to patogen, czy mikroorganizm obojętny.

Kiedy dochodzi do skażenia kosmetyku?

Patogenne bakterie i zarodniki grzybów mogą być przenoszone do kosmetyków na wiele różnych sposobów, nie tylko samoistnie. Wystarczy nie domknąć pojemnika lub przenieść mikroorganizmy na palcu podczas nabierania. Największym ryzykiem jest pożyczanie preparatów innym osobom, zarówno najbliższym, jak i przyjaciołom czy przyjaciółkom. Trzeba też pamiętać, że gąbki czy pędzle do makijażu należy regularnie i dokładnie myć, bo to właśnie w nich dochodzi do najszybszego namnażania szkodliwych mikroorganizmów, które są potem przenoszone do słoiczków i pojemników z kosmetykami.

Które kosmetyki są najbardziej narażone?

Co kontrowersyjne, najbardziej narażone na zakażenia są kosmetyki naturalne, które nie posiadają konserwantów lub mają ich bardzo mało. Szczególną uwagę należy zwrócić na produkty do oczu – maskary, kredki do brwi i powiek, cienie. Oczy są bardziej niż skóra narażone na różnego rodzaju patogeny, które mogą one wywołać ich stany zapalne i podrażnienie. Dlatego jeśli zauważysz zmianę zapachu, konsystencji czy koloru kosmetyku, najbezpieczniej będzie go wyrzucić.

Jaki powinien być idealny konserwant w kosmetykach?

Jednak do tej pory nie stworzono i nie odkryto idealnego preparatu, dlatego, w celu uzyskania pożądanego efektu, konieczne jest zastosowanie kombinacji środków konserwujących. Ich wybór zależy od wielu czynników, takich jak:

• fizyczna i chemiczna natura produktu, 
• potencjalne zastosowanie,
• rodzaj pojemnika,
• pożądany okres trwałości.

Konserwanty w kosmetykach – szkodliwość

Wielu dermatologów uważa konserwanty za zło konieczne. Powinny być tak dobrane, by nie zaburzać równowagi mikroflory bakteryjnej skóry. Idealny środek konserwujący musi być bezpieczny w użyciu: niedrażniący, nieuczulający i nietrujący. Jednakże żadna substancja chemiczna nie jest całkowicie niealergizująca, a dodatkowo może dojść do zaburzenia naturalnej bariery ochronnej cery. Warto też pamiętać, że każdy inaczej reaguje na daną substancję – konserwanty w kosmetykach są mniej bezpieczne dla niemowląt i małych dzieci, osób starszych czy cierpiących na problemy dermatologiczne.

Gwarancja czystości i przydatności kosmetyków

Każdy producent kosmetyków daje gwarancję czystości swoich produktów właśnie dzięki konserwantom, ale jedynie do końca okresu ważności. Ważne jest także przestrzeganie zaleceń dotyczących PAO (ang. Period After Opening) – to czas przydatności do użycia po otwarciu. Jest oznaczony symbolem otwartego słoiczka z numerem, który oznacza liczbę miesięcy po otwarciu, przez które można bezpiecznie stosować preparat.

Przepisy dotyczące użycia konserwantów

Stosowanie substancji konserwujących w kosmetykach jest uregulowane przepisami. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. wskazuje substancje (w tym ich stężenie i ilość), które mogą być używane w produktach do pielęgnacji ciała dostępnych na terenie Unii Europejskiej. Polska ustawa z dnia 4 października 2018 r. o produktach kosmetycznych dostosuje nasze rodzime prawo do tych wymagań i opisuje m.in. sposób kontrolowania producentów pod kątem wykorzystywania różnych substancji oraz wskazywania ich działań niepożądanych. Przepisy są regularnie aktualizowane na podstawie najnowszych badań naukowych. Na przykład w 2022 roku usunięto pirytionian cynku z listy substancji mogących wchodzić w skład kosmetyków, ze względu na potencjalnie rakotwórcze działanie. Dzięki temu produkty dostępne w drogeriach charakteryzują się wysokim bezpieczeńśtwem stosowania.

Rodzaje konserwantów w kosmetykach

Wszystkie substancje znajdujące się w kosmetykach muszą być zawarte w europejskiej bazie składników kosmetycznych, zwanej też bazą INCI. Zawiera ona prawie 30 tysięcy różnych pozycji, w tym także konserwantów. Ich nazewnictwo jest ujednolicone i pochodzi z języka angielskiego, a w wykazie znajduje się też: typ, pochodzenie oraz funkcja danego składnika.

Konserwanty syntetyczne

Substancje syntetyczne wytwarzane są przez człowieka, przez co uważane są za mniej wartościowe niż te naturalne. Charakteryzują się jednak szerokim spektrum działania na patogeny.

Kwasy organiczne i ich pochodne

Kwasy organiczne obniżają poziom pH kosmetyku, tworząc środowisko niesprzyjające rozwojowi drobnoustrojów. Do najczęściej stosowanych substancji tej grupy należą:

• kwas mrówkowy o działaniu przeciwgrzybicznym,
• kwas propionowy o działaniu przeciwgrzybicznym i bakteriostatycznym,
• kwas salicylowy o działaniu antyseptycznym,
• kwas benzoesowy o działaniu antybakteryjnym i przeciwgrzybicznym.

Do najbezpieczniejszych konserwantów w kosmetykach należy Benzoic Acid, czyli właśnie kwas benzoesowy. Hamuje aktywność patogennych bakterii i grzybów, a jednocześnie jest mało toksyczny. Większość pozostałych substancji może wykazywać działanie drażniące i uczulające.

Formaldehyd

Substancja ta i jej pochodne wykazują silne działanie przeciwbakteryjne, dzięki możliwości łączenia się z białkami patogenów, co doprowadza do zahamowania cyklu rozwoju drobnoustrojów. Dużą wadą tego składnika jest jego lotność, a także dość duże ryzyko wywołania reakcji alergicznych.

Pochodne fenolu

Substancje te charakteryzują się dużą skutecznością przeciwko drobnoustrojom, dzięki zdolności denaturacji białek patogenów. Mogą jednak działać drażniąco na skórę i błony śluzowe.

Alkohole i ich pochodne

To kolejna grupa substancji oddziałujących na białka drobnoustrojów, w tym także drożdży i pleśni, a więc ma szerokie spektrum działania. Do najpopularniejszych konserwantów w kosmetykach należą:

• chlorobutanol,
• alkohol benzylowy,
• fenoksyetanol.

Ryzyko występowania działań niepożądanych jest dość małe. Alkohole mogą być też stosowane do pielęgnacji i leczenia jamy ustnej i gardła.

Organiczne związki rtęci

Choć stosowanie rtęci jest dyskusyjne, to w kosmetykach stosowana jest jej organiczna odmiana, znacznie bezpieczniejsza dla organizmu i wolniej odkładająca się w narządach wewnętrznych. Mimo to, rtęć może wywoływać reakcje alergiczne, a tym alergie kontaktowe.

Związki chelatujące

Innym rodzajem konserwantów w kosmetykach są substancje chelatujące, czyli wiążące jony metali. Najbardziej popularna jest sól Disodium EDTA, która pozwala zachować prawidłową stabilność i wygląd preparatów przez długi czas.

Naturalne konserwanty w kosmetykach

Coraz częściej, jako konserwanty, stosuje się naturalne substancje, które charakteryzują się znacznie większym bezpieczeństwem stosowania, choć nie są one pozbawione działań niepożądanych.

Olej manuka

Składnik ten nie tylko jest stosowany jako konserwant w kosmetyce, ale także jako substancja czynna. Wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne i przeciwbakteryjne w szerokim spektrum.

Olej kanuka

Substancja pozyskiwana jest z rośliny pochodzącej z Australii i Nowej Zelandii i stosuje się ją w leczeniu infekcji skórnych, ale także zapobiega namnażaniu patogenów w kosmetykach.

Olejek z drzewa herbacianego

Olejek ten jest naturalnym konserwantem w kosmetyce, który wykazuje też pozytywny wpływ na skórę. Działa tonizująco i oczyszczająco. Ma silne właściwości przeciwgrzybiczne, przez co jest częstym dodatkiem preparatów do pielęgnacji stóp.

Olejki cynamonowy i goździkowy

W olejkach tych znajdują się substancje, które często można zobaczyć w składzie kosmetyków: eugenol, izoeugenol czy aldehyd cynamonowy. Wykazują działanie antyseptyczne i dezynfekujące.

Witamina E – bezpieczny konserwant w kosmetyce

Witamina E występuje w bazie INCI jako Tocopherol. Substancja jest znana przede wszystkim ze swojego działania odmładzającego tkankę, wygładzającego i zmniejszającego widoczność zmarszczek. Jest silnym antyoksydantem, bardzo pożądanym w preparatach na skórę czy włosy. Niewiele osób jednak wie, że dzięki tym właściwościom jest też bardzo dobrym, naturalnym konserwantem w kosmetykach. Hamuje procesy utleniania, dzięki czemu chroni inne substancje odżywcze przed zniszczeniem. Witamina może mieć pochodzenie naturalne lub syntetyczne.

Konserwanty w kosmetykach są niezbędne, by produkty zachowały świeżość przez długi czas i były bezpieczne dla użytkowników. Trzeba jednak pamiętać, że wykazują działanie nie tylko na szkodliwe patogeny, ale także wpływają na naturalną mikroflorę bakteryjną skóry. Substancje te mogą też zwiększać ryzyko reakcji alergicznych. Alternatywą są naturalne środki konserwujące – olejki eteryczne czy kwasy owocowe, jednak badania nad ich skutecznością cały czas trwają.